Ölçülmesi için kendinden başka bir büyüklüğün ölçülmesine gerek olmayan büyüklüğe temel büyüklükler denir. SI birim sisteminde yedi adet temel nicelik kullanılır. Bunların dışında kalan nicelikler türetilmiş niceliklerdir. Temel nicelikler, birimleri, simge ve birim kısaltmaları aşağıdaki tabloda verilmiştir
Birim Sistemi: Ölçmenin anlam ifade edebilmesi için ölçüm sonuçları bir birimle verilir. Ölçülecek büyüklüğü karşılaştırmak için o büyüklük cinsinden seçilen kişiler yer ve zamana göre değişmeyen büyüklüğe birim denir.
Birimler,
Ölçülecek büyüklüğün cinsinden olmalıdır.
Standart olmalıdır.
Kişiye, zamana ve yere göre değişmemelidir.
Uluslararası Bilim Kurulu uzunluk, kütle ve diğer temel büyüklükleri standart hale getiren kararlar almıştır. Bu kararlara göre oluşturulan birim sistemine Uluslararası Sistem adı verilir. SI şeklinde yazılır.
SI birim sisteminde uzunluğun standardı metre, zamanın standardı saniye ve kütlenin standardı kilogramdır. SI birim sistemi aynı zamanda metrik sistem veya MKS sistemi (metre – kilogram – saniye) olarak da ifade edilir. Temel nicelikler, birimi olan tek bir sayı ile tanımlanabilir. Örneğin bir cismin kütlesinin 4 kg olduğu söylendiğinde miktarı hakkında, sıcaklığının 300 Kelvin olduğu söylendiğinde de sıcaklığı hakkında, akım şiddetinin 2 A olduğu söylendiğinde geçen akım hakkında yeterli bilgi verilmiş olur.
Fiziksel büyüklüklerin tanımlanmasında nitel ve nicel gözlemlerin de içinde olduğu birçok ölçümler yapılır. Bu nedenle fizik olaylarının açıklanmasında ölçmenin çok önemli bir yeri vardır. Örneğin 60 sayısı size neyi anlatmaktadır? Düşünün. Şimdi bir de 60 sayısının sonuna bazı birimleri ekleyelim ve bize neyi ifade ettiğini bir kez daha düşünelim. Bazı fiziksel büyüklükler tek başına bir anlam ifade edebilir.Ancak bazıları ise diğer fiziksel büyüklüklere dayalı olarak ifade edilebilirler. İşte bu bakış açısına göre fizikte büyüklükler temel büyüklükler ve türetilmiş büyüklükler şeklinde ikiye ayrılır.
Nicel gözlemin sonucu, matematiksel açıdan bir niceliğe sahip ise bu büyüklükler temel büyüklük adını alır. Uzunluk, kütle, zaman, sıcaklık, akım şiddeti, ışık şiddeti ve madde miktarı olmak üzere yedi temel büyüklük vardır.
Nicel gözlemin sonucu, birden fazla temel büyüklük kullanılarak ifade ediliyorsa büyüklük türetilmiş büyüklük adını alır. Türetilmiş büyüklükler birden fazla temel büyüklüğün ya da birimin kullanıldığı büyüklüklerdir. Alan, hacim, kuvvet ve ivme gibi büyüklükler türetilmiş büyüklüklere örnek olarak verilebilir.
Fizik alanında büyüklükler temelde iki ayrı bölüme ayrılmıştır. Bu büyüklüklerden birisi temel büyüklük, diğeri türetilmiş büyüklüktür. Temel ve türetilmiş büyüklük, fizik alanında yer alan önemli bir konudur. Temel büyüklük, türetilmiş büyüklükten farklıdır. Her ikisinin birbirinden farklı görevleri vardır. Bu büyüklükler birtakım yöntemlerle ölçülür. Bütün büyüklükler farklı birimlere ayrılır. Bu farklı birimlere ise global birimler ya da SI birimleri adı verilir. Temel büyüklükler, direkt ölçülebilir ve kendi başlarına ifade edilir. SI biriminde toplamda yedi adet temel nicelik kullanılır. Bunun yanı sıra türetilmiş büyüklükte ise geriye kalan nicelikler vardır. Fizik ile ilgili konularda sıklıkla karşımıza çıkan bu iki büyüklüğü iyi bilmek gereklidir. Birbirinden farklı olan bu iki büyüklük çeşidine dair örnekler de mevcuttur.
Temel ve Türetilmiş Büyüklükler Nelerdir?
Temel ve türetilmiş büyüklük, fizik bilimi için önemlidir. Temel büyüklük, kendinden başka bir büyüklüğün ölçülmesine gerek olmayan büyüklüktür. Temel büyüklük, diğer fiziksel büyüklüklerin tanımlanmasında temel oluşturduğu için bu ismi alır. Bu büyüklük böylece toplam yedi birimden oluşur. Temel büyüklükteki bu birimler şu şekildedir:
Kütle
Zaman
Uzunluk
Elektrik Akımı
Madde Miktarı
Işık Şiddeti
Sıcaklık
Türetilmiş büyüklük ise diğerinden farklı olarak, ölçülmesi için başka büyüklüklerin ölçülmesine gerek duyan bir büyüklüktür. Buna örnek olarak zaman ve yolu gösterebiliriz. Zaman ve yol bu durumda ölçülebilmeyi gerektirir. Türetilmiş büyüklüklere şunlar örnek verilebilir;
Kuvvet
Direnç
İvme
Hız
Enerji
Temel ve Türetilmiş Büyüklükler Farkları
Temel ve türetilmiş büyüklükler, fizik biliminde önemli kavramlardır. Türetilmiş büyüklükler, ölçülebilmesi için başka büyüklüklerin de ölçülmesine ihtiyaç duyar. Örnek verdiğimizde, zaman ve yol ölçülmeyi gerektiren büyüklüklerdir. Hacim üç uzunluğun birbiriyle çarpılması sonucu bulunur.
İvme ise hızın zamana bölünmesiyle birlikte oluşur. Bunlar türetilmiş büyüklükleri kapsamaktadır. Temel büyüklük hesaplanırken herhangi bir büyüklüğe gereksinim duyulmaz, türetilmiş büyüklük hesaplanırken de başka bir büyüklüğe ihtiyaç duyulur. Bu iki büyüklük arasındaki temel fark budur.
Temel ve Türetilmiş Büyüklükler Örnekleri
Temel ve türetilmiş büyüklük birbirinden farklıdır. Temel büyüklük, başka birimlere gerek kalmadan ifade edilen birimlerdir. Bu büyüklüğe örnek birimler; kütle, zaman, uzunluk, akım şiddeti, sıcaklık, ışık şiddeti ve madde miktarıdır.
Türetilmiş büyüklük ise başka büyüklüklerle ifade edilir. Bu büyüklüğe örnek birimler ise; kuvvet, ivme, hız, direnç ve enerjidir. Türetilmiş büyüklerin birimi de böylece temel büyüklüklerin birimlerinden faydalanılarak bulunur.